ധാരാവീ ധാരാവി എന്നു കേട്ടതിനപ്പുറം അതേക്കുറിച്ച് നിങ്ങൾക്കെന്തറിയാം ?

ആറാം തമ്പുരാൻ എന്ന ചിത്രത്തിൽ മോഹന്‍ലാൽ പറഞ്ഞ് കയ്യടി നേടുന്നഡയലോഗ്. ആറാം തമ്പുരാൻ അടക്കം വിവിധ ഭാഷയിലെ ചിത്രങ്ങളിൽ കഥാപശ്ചാത്തലമായും സംഭാഷണത്തിലൂടെയും പലപ്പോഴും ധാരാവി കടന്നു വന്നിട്ടുമുണ്ട്.. കേട്ടിട്ടുള്ളതൊന്നും നല്ല കാര്യങ്ങളല്ല..

എന്നാൽ കേട്ടതിനപ്പുറം ബൃഹത്താണ് ധാരാവി..  520ഏക്കറോളം (2.1സ്ക്വയർ കിമീ) പരന്നു കിടക്കുന്ന ഏഷ്യയിലെ ഏറ്റവും വലിയ ലോകത്തിലെ തന്നെ വലിയ ചേരികളുടെ കൂട്ടത്തിൽപ്പെടുത്താവുന്ന മേഖലയാണ് ധാരാവി. എട്ടരലക്ഷം ആളുകളാണ് ഇവിടെ തിങ്ങിപ്പാർക്കുന്നതെന്നാണ് കണക്കുകൾ. ലോകത്തില്‍ തന്നെ ഏറ്റവും കൂടുതൽ ആളുകൾ പാർക്കുന്ന ഇടങ്ങളിലൊന്ന് എന്ന വിശേഷണവും ധാരാവിക്കുണ്ട്.

മുംബൈയിലെ രണ്ട് പ്രധാന സബർബൻ റെയിൽവെ ലൈനുകൾക്കിടയിലായി പരന്നു കിടക്കുന്ന അതി വിശാലമായ ഏരിയാണ് ധാരാവി. കണക്കുകൾ പ്രകാരം ആണെങ്കിൽ ഒരു ചതുരശ്ര കിലോമീറ്ററിൽ നാലു ലക്ഷത്തോളം ആളുകൾ തിങ്ങിപ്പാർക്കുന്ന മേഖല. അതുകൊണ്ട് തന്നെയാണ് ആഗോളതലത്തിൽ ഭീതി പടർത്തിയ കൊറോണ ധാരാവിയില്‍ റിപ്പോർട്ട് ചെയ്യപ്പെട്ടപ്പോൾ രാജ്യം മുഴുവൻ ആശങ്ക ഉയർന്നതും. കോവിഡിനെ ഇവിടെ തുടക്കത്തിൽ തന്നെ പ്രതിരോധിച്ച് നിർത്താന്‍ ആയില്ലെങ്കിൽ ഇന്ത്യയുടെ ഇതുവരെയുള്ള പ്രതിരോധ പ്രവർത്തനങ്ങളെല്ലാം തന്നെ കൈ വിട്ടു പോകുമെന്ന് ചുരുക്കം.

ടൈഫോയ്ഡ്, കോളറ, ലെപ്രോസി, പോളിയോ തുടങ്ങി വിവിധ രോഗങ്ങൾ ധാരാവിയുടെ ജനസംഖ്യ കുറച്ചു. 1986 ൽ കോളറ മൂലം ഏറ്റവും കൂടുതൽ ബാധിക്കപ്പെട്ടത് ഇവിടുത്തെ കുട്ടികളായിരുന്നു. 2020ലെ കൊറോണ മഹാമാരിയും ചേരിയെ ബാധിച്ചിട്ടുണ്ട്. 2 മരണങ്ങളാണ് ഇതുവരെ റിപ്പോർട്ട് ചെയ്യപ്പെട്ടിരിക്കുന്നത്. കൊറോണ വ്യാപന രീതിയും ധാരാവിയിലെ ചുറ്റുപാടും കണക്കിലെടുത്ത് അതീവ ജാഗ്രതയിലാണ് ഇവിടുത്തെ പ്രതിരോധ പ്രവർത്തനങ്ങൾ.

റീസൈക്കളിംഗ് കമ്പനികളാണ് ഇവിടുത്തെ മറ്റൊരു പ്രധാന സാമ്പത്തിക മേഖല. ഇതിനു പുറമെ 5000ത്തോളം വ്യവസായങ്ങളും 15000ത്തോളം ഒറ്റമുറി ഫാക്ടറികളും ചേരിക്കുള്ളിൽ പ്രവർത്തിക്കുന്നതായാണ് കണക്ക്.

അക്കാലത്ത് അന്തരീക്ഷ മലിനീകരണം ഉണ്ടാക്കുന്നതിൽ മുൻപന്തിയിൽ നിന്നിരുന്നത് തുകൽ കമ്പനികളായിരുന്നു. അങ്ങനെ 1887 ൽ മുംബൈയിൽ നിന്നും ആദ്യ തുകൽ കമ്പനി ധാരാവിയിലെത്തി.  താഴ്ന്ന ജാതിക്കാരുടെയും മുസ്ലീങ്ങളുടെയും തൊഴിൽ മേഖലയായി കണക്കാക്കപ്പെട്ടിരുന്ന തുകൽഫാക്ടറിക്കൊപ്പം ഈ വിഭാഗത്തിൽപ്പെട്ട ആളുകളും ഇവിടേക്ക് കുടിയേറി.

ഗുജറാത്തി കമ്മ്യുണിറ്റിയിൽപെട്ട മൺപാത്ര നിർമ്മാതാക്കളായ കുംബാർസ് ആണ് അടുത്തതായി കുടിയേറിയത്. വൈകാതെ തന്നെ കൊളോണിയൽ സർക്കാർ ഈ ഭൂമി 99 വർഷത്തേക്ക് ഇവർക്ക് പാട്ടത്തിനായി വിട്ടു നൽകി. മറ്റ് പ്രദേശങ്ങളിൽ നിന്നും ആളുകൾ മുംബൈയിലേക്ക് കുടിയേറിയതോടെ ഇവിടെ ജനസാന്ദ്രത കൂടി.

തുണി നിർമ്മാതാക്കൾ അടക്കം വിവിധ തൊഴിൽ സംരഭങ്ങൾ ധാരാവിയിൽ ഉയർന്നതോടെ ജോലി തേടി പലരും ഇവിടെയത്താൻ തുടങ്ങി. ജനസാന്ദ്രത കൂടിയിട്ടും ധാരാവിയോ പരിസരപ്രദേശങ്ങളോ വികസിപ്പിക്കാനോ അടിസ്ഥാന സൗകര്യങ്ങൾ ഉയർത്താനോ സർക്കാരിന്റെ ഭാഗത്തു നിന്നും ഒരു നടപടിയും ഉണ്ടായില്ല.

ചെറുകിട ഫാക്ടറികളും ജോലിക്കാർ താമസിക്കുന്ന ക്വാർട്ടേഴ്സുകളും കൂണു പോലെ മുളച്ചു പൊന്തിത്തുടങ്ങി. കുടിക്കാനുള്ള വെള്ളമോ, നല്ല റോഡോ, ഡ്രെയ്നേജുകളോ അടക്കം അടിസ്ഥാന സൗകര്യങ്ങൾ പോലും ഇല്ലാതെ വൃത്തിഹീനമായ സാഹചര്യത്തിൽ ധാരാവി വളർന്നു.

എന്നാൽ ഇവിടെ കുടിയേറിയ ചില ഉയർന്ന സമുദായത്തിൽപ്പെട്ടവർ ധാരാവിയെ ഒരു മികച്ച വാസസ്ഥലമാക്കി മാറ്റാനുള്ള ശ്രമങ്ങൾ നടത്തി. സംഘടനകളും രാഷ്ട്രീയ പാർട്ടികളും ഇവർ രൂപീകരിച്ചു. സ്കൂളുകളും ആരാധനലായങ്ങളും വീടുകളും ഫാക്ടറികളും ഇവർ നിർമ്മിച്ചു. ധാരാവിയിലെ ഏറ്റവും പഴക്കം ചെന്ന പള്ളിയായ ബഡി മസ്ജിദ് 1887ലാണ് പ്രവർത്തനം തുടങ്ങിയത്. ഏറ്റവും പഴക്കം ചെന്ന ഹൈന്ദവക്ഷേത്രമായ ഗണേശ് മന്ദിർ 1913ലും.

1950 മുതൽ തന്നെ ധാരാവിയുടെ വികസനം സംബന്ധിച്ച് പദ്ധതികൾ തയ്യാറായി വരുന്നുണ്ടെങ്കിലും പല കാരണങ്ങളാൽ എല്ലാം തടസ്സപ്പെടുകയാണുണ്ടായത്.

ചേരി നിവാസികളുടെ ജീവിത സാഹചര്യം മെച്ചപ്പെടുത്തുന്നതിനായി 1960കളിൽ ധാരാവി കോ ഓപ്പേറേറ്റീവ് ഹൗസിംഗ് സൊസൈറ്റി രൂപം കൊണ്ടു. സാമൂഹിക പ്രവർത്തകനും ആ മേഖലയിലെ കോൺഗ്രസ് നേതാവുമായ എം.വി ദുരൈസ്വാമിയുടെ നേതൃത്വത്തിലായിരുന്നു ഇത്.

എന്നാൽ പദ്ധതികളിൽ ചേരിനിവാസികൾക്ക് തന്നെ അതൃപ്തിയുണ്ട്. ആളുകൾക്ക് പകരം വാഗ്ദാനം നൽകിയിരിക്കുന്ന ഭൂമി കുറഞ്ഞു പോയെന്നാണ് ഇവരുടെ വാദം. ഇതിന് പുറമെ തങ്ങളുടെ ചെറുകിട സംരഭങ്ങളെക്കുറിച്ചും പലർക്കും ആശങ്കയുണ്ട്. നിരവധി വിദേശകമ്പനികൾ പല പുതിയ പദ്ധതികളും ചേരി വികസനത്തിനായി അവതരിപ്പിക്കുന്നുണ്ടെങ്കിലും ഒന്നും അന്തിമ രൂപത്തിലേക്കെത്തുന്നില്ല.

ഈ വെല്ലുവിളികൾക്കിടയിലാണ് കോവിഡ് വ്യാപനവും മേഖലയിൽ റിപ്പോർട്ട് ചെയ്യപ്പെട്ടിരിക്കുന്നത്. രാജ്യം വൈറസ് വ്യാപനത്തിന്‍റെ രണ്ടാംഘട്ടത്തിലൂടെയാണ് ഇപ്പോൾ കടന്നു പോകുന്നത്. എന്നാൽ ധാരാവിയെ കേസ് റിപ്പോർട്ട് ചെയ്യപ്പെട്ടതോടെ സാമൂഹിക വ്യാപനം എന്ന മൂന്നാം ഘട്ടത്തിലേക്ക് കടന്നൂവെന്ന സംശയവും ആരോഗ്യവിദഗ്ധർ ഉന്നയിച്ചിരുന്നു. മേഖലയിലെ ജനബാഹുല്യം തന്നെയാണ് ഈ ആശങ്കയ്ക്ക് അടിസ്ഥാനവും. ആ സാഹചര്യത്തിൽ തന്നെ നിതാന്ത ജാഗ്രത വേണ്ട സന്ദർഭം കൂടിയാണിത്.